Polski klub myśliwski w Nowym Yorku

OPTYKA DO CELÓW ŁOWIECKICH

Witam Kolegow.

Chcialbym podzielic sie kilkoma uwagami na temat optyki mysliwskiej. Mysliwi decydujac sie na zakup optyki staja przed trudnym dylematem. Co wybrac, jaka optyke, o jakich parametrach i dlaczego o takich a nie innych. Decydując się na zakup optyki powinniśmy pamiętać, że poza producentem i ceną istnieją istotne parametry optyki, którymi również powinniśmy kierować się przy wyborze odpowiedniej lornetki czy lunety. Sa to:

-Transmisja światła
- Średnica źrenicy wyjściowej
- Powiększenie
- Pole widzenia
- Odstęp źrenicy wyjściowej
- Liczba zmierzchowa

- Paralaksa

- Odpornosc na wstrzasy – zwlaszcza przy uzyciu sztucerow magnum

- Typ lunety – stala, nastawna, biegowa czy tez kolimator

- Siatka celownicza, tzw. “krzyz” w pierwszym planie czy tez w drugim planie, tzn. w plaszczyznie okularu czy tez obiektywu i jakie ma to znaczenie

Jednym z ważniejszych parametrów przyrządów optycznych jest transmisja światła, ważna zwłaszcza jeśli chcemy wykorzystywać lunety w słabym oświetleniu. Transmisja wyrażona jest procentowo i oznacza ilość światła (obrazu) przechodzącego przez lunetę (lornetkę) do oka obserwatora. W starych przyrządach optycznych „straty” światła na skutek odbicia się od powierzchni soczewek wynosiły nawet 40%. Obecnie stosuje się technologie pokrywania soczewek specjalną warstwą antyrefleksyjną co skutecznie eliminuje straty światła a co za tym idzie znacznie podnosi się komfort obserwacji w trudnych warunkach oświetleniowych. Najnowsze lunety i lornetki potrafią niwelować straty światła do kilku procent. Jeśli zamierzamy prowadzić obserwacje lub polować o zmroku i w nocy to taka optyka jest niezbedna. W dobrej optyce transmisja swiatla dochodzi do 98% przez jedna soczewke. Powloki antyodblaskowe sa napilniej strzezonymi tajemnicami firm produkujacych optyke.

Źrenice naszych oczu w zależności od natężenia oświetlenia zmieniają się i tak np. w ciągu dnia przy pełnym świetle słonecznym średnica źrenicy zmniejsza się do ok. 3-4 milimetrów. Wieczorem, gdy ilość światła w naturalnym otoczeniu maleje, źrenica powiększa się do ok. 7 milimetrów. To naturalne zachowanie ludzkiego oka powinno być brane pod uwagę przy wyborze lornetki lub lunety. Oczywiście najczęściej nie zwracamy na to uwagi i kierujemy się innymi elementami skłaniającymi nas do kupna danego modelu. Spotykalem sie czesto z teoria, ze zrenica oka ludzkiego wraz z wiekiem zatraca mozliwosc maksymalnego rozszerzania sie po zmroku. Tzn ze zrenica 50-cio czy 60-cio latka nie jest w stanie rozszerzyc sie po zmroku do 7 mm. Teoria ta ma tyluz zwolennikow co I przeciwnikow. Warto jednak znać tą cechę naszych oczu i to jaki ma to związek z technicznymi parametrami przyrządów optycznych.

Jednym z elementów określających parametry techniczne lornetki bądź lunety jest tzw średnica źrenicy wyjściowej. Oznacza ona średnicę wiązki światła (obrazu) jaki dostaje się do oka osoby patrzącej przez lunetę. Przyrząd optyczny będzie dobrze spełniał swoją rolę, jeżeli średnica źrenicy wyjściowej jest porównywalna lub większa niż średnica źrenicy oka ludzkiego. W ciągu dnia powinniśmy używać lornetek i lunet o średnicy źrenicy wyjściowej o parametrze przynajmniej 3-4. Wynik ten obliczamy w prosty sposób dzieląc średnicę soczewki przez krotność powiększenia. Np. dla lunety 6x42 średnica źrenicy wyjściowej wynosi 42:6=7. Tak więc ta luneta z pewnością będzie dobrze spełniała swoją rolę w ciągu dnia. Nadaje się również do obserwacji i celowania o zmierzchu, kiedy nasze źrenice powiększają się właśnie do ok. 7 milimetrów. Nie powinniśmy kupować lornetek lub lunet o średnicy źrenicy wyjściowej mniejszej niż 3, gdyż nie spełnią one w większości naszych oczekiwać. Im większy parametr średnicy źrenicy wyjściowej tym lepiej, jednak zbyt duże przekroczenie liczby 7 nie przynosi już czekiwanych efektów. Do celowania i obserwacji dziennej nie warto inwestować w droższe lornetki czy lunety 7x50 czy 8x56. Przy dziennym świetle uzyskamy bardzo dobre efekty i doskonałą rozdzielczość obrazu przez przyrządy optyczne o parametrach 8x32 czy 10x40. Przy obserwacji i polowaniach wieczornych i nocnych konieczne jest używanie właśnie lunet 7x50 czy 8x56. Średnica źrenicy wyjściowej, a więc snop światła (obrazu) wpadający do naszego oka ma średnicę zbliżoną do zrenicy naszego oka I nie ma tu strat swiatla co gwarantuje nam obraz wyrazniejszy i jasniejszy.

Powiększenie jest to wielkość określająca ile raz obserwowany przedmiot wydaje się nam większy od obserwowanego "gołym" okiem bez użycia przyrządu optycznego. Powiększenie podawane jest zawsze jako pierwsza z dwóch liczb najczęściej podawanych jako podstawowe parametry przyrządów optycznych. Tak więc lornetka 8x30 daje nam powiększenie ośmiokrotne a np luneta 6x42 daje złudzenie, że obserwowany przedmiot jest sześciokrotnie bliżej niż w rzeczywistości. Druga liczba wyraża średnicę w milimetrach soczewki zbierającej światło (obraz). Im większa średnica tym jaśniejszy obraz przy słabym oświetleniu. Chociaż większe powiększenie ułatwia obserwację i celowanie to należy pamiętać, że nie zawsze duże powiększenie jest ułatwieniem. Do polowań zbiorowych czy strzałów do zwierzyny w ruchu duże powiększenie absolutnie nie jest przydatne. Ponadto przy większych powiększeniach obserwacja czy celowanie wymaga użycia statywu (pastorału bądź innej podpórki) gdyż drgania rąk utrudniają utrzymanie obserwowanego przedmiotu w polu widzenia. Uniwersalne wydają się być lunety o zmiennym nastawieniu powiekszenia np. 3 – 12 X 40.

Polem widzenia nazywamy obraz jaki jesteśmy w stanie zobaczyć przy użyciu lunety lub lornetki. Wyrażamy je w metrach bądź (rzadziej) w stopniach tzw pole widzenia liniowe lub kątowe. W rzeczywistości oba oznaczenia dotyczą tego samego parametru przyrządu optycznego. Pole widzenia zależne jest przede wszystkim od powiększenia. Im większe powiększenie tym mniejsze pole widzenia na określonej odległości. Wyraża się je w metrach/yardach na 100 lub 1000 metrów/yardow. Podana przykładowa wartość 120 metrów na 1000 metrów oznacza, że z obserwowanego 1000 metrowego odcinka obrazu (krajobrazu) przez lunetę widzimy jedynie fragment 120 metrów. Przy podanej przykładowej wartości 13,1 na 100 metrów będziemy mogli obserwować wycinek krajobrazu 13,1 metra w odległości 100 metrów.

Ważnym parametrem jest odstęp źrenicy wyjściowej zwłaszcza w przypadku osób z wadami wzroku. Parametr ten określa maksymalną odległość oka ludzkiego od soczewki lornetki bądź lunety, przy której nie traci się nic z jakości widzenia. Odległość ta musi być odpowiednio duża, tak aby możliwe było korzystanie z przyrzadow w okularach korygujacych wady wzroku.

Liczba zmierzchowa to parametr optyki umożliwiający określenie przydatności lunety (lornetki) do użycia przy slabym swietle / zmrok, noc/.

Przykładowe wyliczenie liczby zmierzchowej dla kilku lunet:
Luneta 4x32 - liczba zmierzchowa - pierwiastek kwadratowy z 4 x 32 = 11,3
Luneta 6x40 - liczba zmierzchowa - pierwiastek kwadratowy z 6 x 40 = 15,5
Luneta 6x42 - liczba zmierzchowa – pierwiastekkwadratowy z 6 x 42 = 15,9
Luneta 8x56 - liczba zmierzchowa - pierwiastek kwadratowy z 8 x 56 = 21,2
Luneta 3-12x56 - liczba zmierzchowa - pierwiastek kwadratowy z 3-12 x 56 = 13,0 - 25,9 (luneta nastawna o krotności powiększenia 3 do 12 razy).

Z uwagi na wartość liczby zmierzchowej przyrządy optyczne dzielimy na 3 grupy:
1. do obserwacji i polowań w dzień - wartość liczby zmierzchowej poniżej 15
2. do obserwacji i polowań o zmroku - wartość liczby zmierzchowej od 15 do 20
3. do obserwacji i polowań w nocy - wartość liczby zmierzchowej powyżej 20

Tak więc z lunetą 4 x 32 najlepiej polować w dzień, z lunetą 6x42 możemy również polować wieczorem na zasiadce np. na rogacza, ale już polując po zmroku na lisa powinniśmy korzystać z lunet przynajmniej 8 x 56. W lunetach nastawnych istnieje mozliwosc regulacji Liczby zmierzchu jak rowniez srednicy zrenicy wyjsciowej.

Paralaksa jest to zjawisko pozornego ruchu siatki celowniczej po celu jezeli nie patrzymy centralnie w lunete. Przewaznie lunety celownicze pozbawione sa paralaksy fabrycznie na dystanie 100 metrow /Europa/ I na dystansie 100 yardow /Ameryka/, oraz na dystansie 50 yardow – wszelkiego rodzaju lunety przeznaczone do broni czarnoprochowej i dubeltowek. Na rynku sa rowniez lunety z mozliwoscia eleminacji zjawiska paralaksy na dowolnym dystansie, np seria lunet Leupold VX-III, VX-L oznaczona symbolem LR – Long Range. Sluzy do tego w tych lunetach trzeci beben. Zjawisko paralaksy mozemy zaobserwowac w bardzo prosty sposob. Ustawiamy bron np na stojaku do jej czyszczenia, wybieramy jakis cel oddalony od nas o 100 m/y, przesuwamy oko wzgledem okularu lewa-prawa, gora – dol I zauwazymy, ze siatka cwelownicza jest zawsze w tym samym miejscu na obiekcie przez nas obserwowanym. Jezeli natomiast obiekt przez nas obserwowany bedzie oddalony o 50, 150 czy wiecej m/y w czasie tej samej czynnosci – przesuwania oka wzgledem okularu zauwazymy bardzo wyrazne przesuwanie sie siatki celowniczej po obiekcie przez nas obserwowanym. Ma to kapitalne znaczenie przy strzalach na dalekie dystanse. Musimy patrzec centralnie w okular, w przeciwnym razie moze dojs do “pudel”.

Odpornosc na wstrzasy. Ta zaleta lunet, lub jej brak /wada/ ma pierwszorzedne znaczenie zwlaszcza gdy luneta jest zamontowana na “kasliwej” broni typu magnum. Jezeli zamontujemy tania lunette i watpliwej marki na takiej broni mozemy byc raczej pewni, ze po pewnym czasie luneta taka poprostu “rozleci” sie mowiac w przenosni. Lepiej od razu zainwestowac w lepszy sprzet i uniknac rozczarowan w przyszlosci. Lunety Leupolda uwazane sa za jedne z najbardziej odpornych na wstrzasy, nie mowiac juz o takich liderach optyki mysliwskiej jak Zeiss, Swarovski czy Schmidt & Bender.

Typ lunety. Lunete biegowa stosuje sie do polowan pedzonych, przy polowaniach na duze I niebezpieczne zwierzeta np na Big Five w Afryce, gdzie strzela sie na stosunkowo bliskie odleglosci, gdzie oddanie drugiego precyzyjnego strzalu ma kapitalne znaczenie, od ktorego moze zalezec “byc albo nie byc”. Luneta ta charakteryzuje sie bardzo duzym polem widzenia. Markowe lunety biegowe przy krotnosci 1 dysponuja polem widzenia rzedu 42m/y na dystansie 100 m/y, podczas gdy tanie lunety biegowe 20-22 m/y na dystansie 100 m/y. Wyobrazmy sobie szarzujacego bawolu czy duzego odynca. Z odleglosci kilkunastu metrow w lunecie np. 4.5 – 14 X 50 przy najmniejszej krotnosci bedziemy widzieli jedna wielka czarna plame bez mozliwosci oddania precyzyjnego strzalu. W lunecie biegowej – markowej bedziemy widziec cale zwierze I miec mozliwosc ulokowania kuli w odpowiednim miejscu. Lunety biegowe to lunety o parametrach np. 1 – 4 X24, 1.1 – 6 X 24 itp. Lunety te nadaja sie tylko do polowan w ciagu dnia. Nie zdadza egzaminu o zmierzchu czy tez w nocy. Mimo iz posiadaja imponujaca srednice zrenicy wyjsciowej, jednak liczba zmierzchu jest bardzo mala.

Do polowan pedzonych, np na dziki w Polsce, nadaja sie bardzo dobrze tzw. Kolimatory. Wyspepuja np w postaci np malego “telewizorka” ze swiecaca kropka w srodku. Skutecznie zastepuja otwarte przyrzady celownicze eliminujac jeden punkt do zgrania. Przy otwartych przyrzadach celowniczych takich punktow mamy 4: oko – szczerbinka – muszka – cel. Przy kolimatorze czy tez lunecie 3: oko – kropka/siatka celownicza – cel. Jesp po prostu szybciej I wygodniej oddac precyzyjny strzal.

Na temat lunet nastawnych czy tez stalych trudno jednoznacznie cos powiedziec. Jedne I drugie maja swoich zwolennikow, mysle ze w wiekszosci zalezy to od indywidualnych upodoban I pewnych predyspozycji. Osobiscie uwazam, ze luneta nastawna jest lepsza, tu mozna pewne parametry ustawic wg naszych potrzeb, np liczbe zmierzchu. Z drugiej strony strzelcy wyborowi, snajperzy uzywaja lunet o stalym powiekszeniu. Chodzi o to, aby luneta nie “rzadzila” strzelcem, aby nie tracil czesto bardzo cennego czasu na zabawe pierscieniem zblizenia. Dla kogos kto polowal z luneta o stalym powiekszeniu bedzie trudno przestawic sie na lunette o powiekszeniu zmiennym I odwrotnie.

Siatka celownicza. Nastepnym waznym czynnikiem przy wyborze lunety jest siatka celownicza, podswietlana czyt tez nie, w pierwszym czy tez drugim planie. W USA nie poluje sie w nocy, wiec podswietlany punkt w siatce celowniczej nie jest niezbedny, choc moze byc bardzo przydatny. Wyobrazmy sobie, ze polujemy w glebokim lesie, w czasie deszczowej czy tez pochmurnej pogody. Jest juz prawie zupelnie ciemno, choc do konca regulaminowego czasu pozostalo nam jeszcze piec minut. W tym czasie pokazuje sie czarny niedzwiedz. Trudno bedzie zobaczyc siatke na tle zwierzecia I w tym przypadku taki swiecacy punkcik moze byc bardzo przydatny. Osobiscie preferuje siatki podswietlane, chocby z tego powodu, ze kazdego roku poluje w Polsce, przewaznie w nocy gdzie jest to dozwolone. I takie podswietlenie bywa bardzo pomocne, choc przy dobrej klasie optyki mozna sobie rowniez poradzic bez tego. Rodzaj siatki celowniczej to juz temat rzeka. Jest ich setki, do roznych polowan, warunkow polowania, osobistych upodoban i zamilowan. W Polsce najbardziej popularna jest “czworka”, lub German 4.

W drugim czy pierwszym planie? Roznica miedzy tymi dwoma typami siatek polega na tym, ze siatka w pierwszym planie wraz ze wzrostem krotnosci grubieje. Siatka w drugim planie ze wzrostem krotnosci przyblizenia pozostaje zawsze taka sama. Ma to sdwoje zalety np przy polowaniach typu Varmint. Znane sa przypadki strzelania pieskow preriowych na odleglosc 800 yardow. Przy siatce celowniczej w pierwszym planie bedzie to praktycznie niemozliwe, gdyz przy 14, 20-krotnym czy wiekszym powiekszeniu siatka pogrubieje tak, ze zakryje caly cel lacznie z czescia otoczenia. Z siatka w drugim planie tego juz nie bedzie, gdyz bez wzgledu na wielkosc powiekszenia grubosc nitek bedzie identyczna.

W Europie, takze w Polsce preferowane sa siatki do polowan w pierwszym planie, gdyz tam nie strzela sie wg prawa na odleglosci dalsze niz 200 metrow i uzywajac np siatki German 4 czy popularnej niegdys “czworki” w pierwszym planie mozna dosc precyzyjnie okreslic odleglosc do np. Kozla do ktorego bedziemy strzelac.

Istnieje wiele rodzajow siatek balistycznych umozliwiajacych precyzyjne strzelanie na bardzo dalekie odleglosci, np siatka Boone & Crocket czy Varmint w lunetach Leupolda, BR czy BR1 w lunetach Swarovskiego, czy tez Rapid Z 600, Rapid Z 800, Rapid Z 1000 czy tez Rapid Z Varmint w produktach firmy Zeiss. Nalezy jeszcze wspomniec o grubosci tubusa lunety. Najbardziej popularne to tubus o grubosci 1”, 30 mm i – choc rzadziej tubus o grubosci 34 mm. Grubosc tubusa nie ma zadnego wplywu na jasnosc lunety. Wieksza srednica tubusa umozliwia wiekszy zakres regulacji iprzesuwania siatki w celu jej ustawienia lewa-prawa i gora- dol, nic wiecej. Lunety amerykanskie maja mozliwosc regulacji gora-dol lub lewa-prawa w zakresie ¼ MOA przy jednym kliknieciu bebna, bywaja tez bardziej precyzyjne, np 1/8 MOA przy jednym kliknieciu. MOA – Minute of Angle - minuta katowa. Lunety europejskie przy jednym kliknieciu bebna przesuwaja krzyz lunety o 1 cm gora-dol , lewa-prawa na odleglosci 100 metrow.

Niezaleznie od tych wszystkich danych nalezy pamietac o tym, ze aby one mialy jakis sens I sprawdzaly sie w praktyce luneta czy tez lornetka musi byc wysokiej klasy. Czesto cena optyki jest duzo wyzsza niz dobrego sztucera na ktorym jest osadzona. Przyrzad optyczny jest urzadzeniem bardzo precyzyjnym, gdzie dokladnosc jego wykonania przez najlepszych producentow siega stutysiecznych czesci milimetra. Tylko najlepsi producenci sa w stanie zapewnic odpowiedni park maszynowy, procedury i dobry personel, a to przeklada sie na cene produktu. Kapitalne znaczenie ma tez jakosc szkla uzytego do wyprodukowania optyki, bardzo wazne sa powloki przeciw odblaskowe, powloki ktore uniemozliwiaja osadzaniu sie kropelek wody na soczewkach np LocuTec firmy Zeiss czy Rain Guard firmy Bushnell, gaz ktorym wypelnione sa lunety czy tez lornetki zapobiegajacemu skraplaniu sie pary wodnej wewnatrz przyrzadow optycznych, itd. Nie mozna spodziewac sie takich samych efektow uzywajac produktu renomowanej firmy i produktu o takich samych parametrach wykonanego przez np. jakas chinska fabryke. Nalezy rowniez wystrzegac sia zakupow internetowych np na Ebay od sprzedawcow malo znanych. Swego czasu firma Leupold i Swarovski ostrzegaly przed pojawianiem sie na rynku podrobek ich produktow.

Na temat optyki mozna dyskutowac bez konca, jest to - jak juz napisalem, temat rzeka. Material zawarty w tym opracowaniu to tylko skrot najwazniejszych informacji niezbednych przy wyborze optyki, lornetki czy tez lunety. Przy tym opracowaniu posluzylem wiadomosciami ktore znam z ksiazek Pana Marka Czerwinskiego, Pana Anatola Szyrkowca, obaj pisza wszystko o broni I optyce – moja ulubiona lektura, artykulami zawartymi w Lowcu Polskim i Braci Lowieckiej – pronumeruje te gazety od lat jak rowniez wiadomosciami zawartymi w Internecie.

Zycze Kolegom trafnych i udanych zakupow i wyborow.

Pozdrawiam,

Darz Bor

Wiesiek Modzelewski,

Lowczy